Tot nu toe is er in Nederland geen grootschalig onderzoek geweest naar de gevolgen van een elektromagnetische puls. Het scenario uit de Nationale Risicobeoordeling dat daar het dichtst bij in de buurt komt, vind je op pagina 145 en verder van dit (pdf) verslag. Het scenario is hieronder in zijn geheel overgenomen.

Helemaal vergelijkbaar met een elektromagnetische puls is dit scenario echter niet. Bij een EMP valt niet alleen de elektriciteit uit, maar ook de rest van de infrastructuur (communicatie, computers). Bovendien wordt bij een EMP heel het land, en niet alleen Noord-Holland getroffen. De gevolgen van een EMP zullen daarom een stuk ernstiger zijn dan in onderstaand scenario.

4.2.1 Beschrijving
In een groot deel van de provincie Noord­Holland valt de stroom uit. Het dagelijks leven komt op deze winterse ochtend abrupt tot stilstand. Veel mensen stranden in de ochtendspits, omdat het openbaar vervoer per spoor direct stilvalt en verkeerslichten uitvallen.

Bij mensen thuis en op kantoor doen radio en tv het niet meer; computers vallen uit (en daarmee internetverbindingen); vaste en mobiele telefonie raken ontregeld; de verwarming doet het niet meer; betaalautomaten werken niet meer; melkmachines werken niet; productieprocessen worden onderbroken; thuisdialyse­apparaten doen het niet meer; etc. Schiphol ligt buiten het gebied waar de stroom is uitgevallen, maar raakt wel ontregeld door het vastlopen van de snelwegen en de treinen.

Ook het omroeppark in Hilversum heeft nog stroom, maar de uitzendingen kunnen in het betreffende gebied alleen op radio's op batterijen of de autoradio worden ontvangen.

Direct na het incident
Het grootste deel van de ca. 1,5 miljoen inwoners van het getroffen gebied ondergaat de stroomuitval in de eerste uren met enige gelatenheid. Het is weliswaar vervelend, maar in de veronderstelling dat de stroom­levering snel weer hersteld zal zijn, maken ze er het beste van. De stroomstoringen in Haaksbergen en de Bommelerwaard waren immers ook na enkele dagen weer verholpen.

Met een dikke jas, onder de deken op de bank, moet dat te overbruggen zijn. Tot in de loop van de ochtend berichten binnensijpelen dat het om een terroristische aanslag door een jihadistische beweging gaat en de elektriciteitsector laat weten dat de infrastructuur zeer zwaar getroffen is. Hierbij zijn enkele doden te betreuren.

Herstel van de stroomlevering zal in het getroffen gebied enkele dagen tot enkele weken duren. Hiervoor wordt een groot beroep gedaan op het improvisatievermogen van de elektriciteitsbedrijven. Enkele mogelijkheden zijn teruglevering aan het net door warmtekrachtkoppelingen bij grote industrieen en plaatsing van gasturbines. Hierdoor is er dan weer in beperkte mate elektriciteit beschikbaar.

Na ongeveer drie a vier weken zal er weer volledige levering van stroom zijn. Het netwerk is dan echter nog zo kwetsbaar, dat verwacht wordt dat het in de verdere opbouw naar de situatie van voor de aanslag nog wel eens uit kan vallen. Volledig herstel van de infrastructuur kan maanden duren.

Door deze combinatie van berichten breekt onrust uit onder de bevolking. Een aantal mensen willen het gebied zo snel mogelijk verlaten; boeren willen hun vee evacueren; anderen vrezen voor hun bezittingen en kiezen er voor die zelf te bewaken. Zij bereiden zich voor op barre omstandigheden. In het hele land leven mensen in angst voor vervolgaanslagen, waarbij mogelijk meer slachtoffers zullen vallen.

Via het alerteringssysteem terrorismebestrijding wordt een hoger dreigingsniveau afgekondigd voor de elektriciteitsector en andere vitale sectoren. Die treffen aanvullende beveiligingsmaatregelen, in nauwe samenwerking met en met ondersteuning van de overheid.

De politie gaat de straat op om extra te surveilleren en zodoende plunderingen te voorkomen, maar slaagt daar door capaciteitstekorten onvoldoende in. Als de voedselvoorraad op raakt, gaat een aantal van de achtergeblevenen over tot het plunderen van supermarkten. Als de politie optreedt, ontstaan her en der rellen. Hierbij vallen enkele doden en tientallen gewonden.

Eerste maand
Na enkele dagen ontstaan problemen met noodstroomvoorzieningen bij vitale objecten, omdat de aanvoer van diesel ontregeld raakt. Tankstations in het getroffen gebied werken immers niet meer; bevoorrading moet van elders plaatsvinden. Door de stroom evacuees is het moeilijker om met tankwagens het gebied binnen te komen.

>>>> Scenario gescoord op gedetailleerde beschrijving van het incident, die gegevens zijn uit het oogpunt van vertrouwelijkheid niet opgenomen.<<<<

In het buitenland vinden acties plaats ter ondersteuning van de aanslag in Nederland en tegen de militaire aanwezigheid van westerse landen in onder meer het Midden­Oosten. Daarnaast worden vele zakelijke en vakantievluchten naar Nederland geannuleerd, uit vrees voor aanslagen.

Aan het eind van de maand zijn de beheerders van het elektriciteitsnet er in geslaagd het getroffen gebied weer in beperkte mate van stroom te voorzien. Er moeten prioriteiten gesteld worden voor de verdeling van de elektriciteit.

Tot drie maanden
Na drie maanden is er voldoende stroom in het getroffen gebied. Het dagelijks leven herneemt zijn normale loop. Het duurt echter nog zeker een jaar voordat het netwerk dezelfde betrouwbaarheid heeft als voor de aanslag. In de tussentijd is het waarschijnlijk dat er zich technische problemen met de elektriciteitslevering zullen voordoen. Die zullen dan naar verwachting binnen enkele uren tot dagen zijn opgelost.

Door de kou zijn in het getroffen gebied slachtoffers gevallen, met name onder ouderen, mensen die een teruggetrokken leven leiden en dak­ en thuislozen. Ook enkele thuiszorgpatienten zijn overleden; als gevolg van het uitvallen van hun medische apparatuur.

Bij de her en der voorkomende rellen en plunderingen zijn doden en gewonden gevallen. De economische schade is enorm: het verlies van toegevoegde waarde in het bedrijfsleven, het stilvallen van de productie, de extra beveiligingskosten, het teruggelopen toerisme, herstelkosten.

4.2.2 De waarschijnlijkheid
Het scenario is gebaseerd op moedwillig handelen. De waarschijnlijkheid wordt ingeschat op onwaarschijnlijk (klasse B): er zijn geen concrete aanwijzingen, en de gebeurtenis wordt enigszins voorstelbaar geacht. Door de relatief hoge kwetsbaarheid van de sector komt de uiteindelijke waarschijnlijkheidsinschatting uit op mogelijk (klasse C).

4.2.3 Vitale infrastructuur
Hoewel de vitale sectoren vaak noodstroomvoorzieningen hebben getroffen, moet er vanuit gegaan worden dat door de lange duur van de uitval problemen ontstaan. Bovendien moet er rekening mee gehouden worden dat de noodstroomvoorziening niet overal in werking zal treden, als gevolg van bijvoorbeeld technische mankementen of een tekort aan diesel.

De volgende vitale producten en diensten ondervinden gevolgen van de stroomuitval. Over de mate waarin dat het geval zal zijn, bestaat niet in alle gevallen duidelijkheid vanwege het feit dat een dergelijke uitval zich nog nooit in Nederland heeft voorgedaan.

Fysieke veiligheid
In het verkeer en onder patienten die thuis afhankelijk zijn van medische apparatuur zullen enkele doden te betreuren zijn. Als gevolg van het ontbreken van verwarming zullen mogelijk extra mensen overlijden ten opzichte van de gebruikelijke oversterfte in de maanden januari en februari. Het zal daarbij met name gaan om ouderen, dak- en thuislozen en mensen die in een sociaal isolement leven. Bij plunderingen en rellen zullen ook slachtoffers vallen, evenals bij wanordelijkheden tijdens de evacuatie.

Vervroegd overlijden kan niet worden uitgesloten, maar de inschatting is dat er weinig slachtoffers op langere termijn te betreuren zullen zijn. Er zijn geen ervaringscijfers bekend. Inschatting is gebaseerd op expertmeningen. Enkele tientallen doden wordt het meest waarschijnlijk geacht. Een enkele deskundige schat in dat er enkele honderden dodelijke slachtoffers zullen vallen; deze waarde wordt als bovengrens gehanteerd.

Ernstig gewonden en chronisch zieken
Zowel bij de rellen als in het verkeer zullen gewonden vallen. Het aantal ernstig gewonden zal waarschijnlijk minder dan 100 bedragen, maar meer is niet uit te sluiten.

Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire levensbehoeften)
Alle 1,5 mln. mensen in het getroffen gebied zijn gedurende tenminste een maand verstoken van elektriciteit. In de periode van een maand tot 3 maanden heeft een deel daarvan geen elektriciteit. Door de uitval van elektriciteit zal een deel van de mensen niet over drinkwater kunnen beschikken (boven de derde etage in flats) en niet over verwarming.

Economische veiligheid
De economische schade als gevolg van de elektriciteitsuitval is groot. Het gaat dan om het verlies van toegevoegde waarde, bedorven etenswaren, extra beveiligingskosten, herstelkosten, teruglopende inkomsten in toerisme en zakelijke reizen.

1. Materiele schade:
a. herbouwwaarde getroffen infrastructuur: de kosten voor vervanging van de getroffen infrastructuur
bedragen ca. 100mln. euro, daarbij komen dan nog de kosten van montage, transport etc. b. inventaris, machines, installaties, verlies levende have
c. reconstructie databestanden

2. Gezondheidsschade:
ca. 17 tot 41 mln. euro (afh. van aantal doden)
a. kosten uitkeringen bij overlijden: tot ca. 32 mln. euro (200 * 160.000 euro)
b. extra kosten gezondheidszorg: ca. 9 mln. euro (40 zwaargewonden * 100.000 euro; 400 lichtgewonden * 5.000 euro; 5 blijvend arbeidsongeschikt * 650.000 euro)

3. Financiele schade: ca. 12,5 mld.
Uit berekeningen van SEO (2007) blijkt dat de niet gerealiseerde toegevoegde waarde in het getroffen gebied 332 mln. euro per dag bedraagt. In de eerste dagen is er helemaal geen stroom; de rest van de eerste maand wordt de elektriciteitlevering geleidelijk hersteld; uitgaande van een herstel van de stroom­ levering van gemiddeld 50% over die eerste maand, bedragen de kosten van die eerste maand dus ca. 5 mld. euro (31 * 0,5 * 332 mln euro).

In de volgende twee maanden wordt de elektriciteitslevering hersteld. De niet gerealiseerde toegevoegde waarde in die periode wordt gesteld op 20% van het maximum. Ook dit is een gemiddelde verwachte waarde, uitgaande van een herstel van 80% gedurende de tweede en derde maand. De schade in die twee maanden bedraagt aldus ca 4 mld. euro (59 * 0,2 * 332 mln euro).

Als gevolg van de terroristische aanslag durven mensen niet naar hun werk, en als ze daar al zijn, wordt er veel gepraat over de toestand in het land. Niet gerealiseerde toegevoegde waarde als gevolg daarvan wordt gedurende 5 werkdagen gesteld op 25% van de toegevoegde waarde die dagelijks in Nederland wordt gerealiseerd (a 2 mld. euro); dus 5 * 500 mln. = 2,5 mld. euro.

In heel Nederland teruglopend toerisme gedurende enkele maanden: ca. 1 mld. euro.

4. Bestrijdingskosten en herstel: 150 mln. euro
a. extra kosten operationele diensten: 50 mln. euro voor extra beveiliging; extra inzet reguliere diensten: 100 mln. euro.
b. opruiming en herstelkosten a.g.v. schade aan natuur en milieu: n.v.t.

Sociale en politieke stabiliteit
Verstoring van het dagelijks leven
Door de stroomuitval zijn veel mensen in het getroffen gebied niet in staat om onderwijs te volgen (scholen zullen gesloten zijn); naar hun werk te gaan (vanwege uitval in het openbaar vervoer; niet kunnen gebruiken van ICT, problemen bij het tanken; sluiting van bedrijven); gebruik te maken van maatschappelijke voor­zieningen (gesloten); noodzakelijke aankopen te doen (winkelsluiting). Daarnaast is sprake van verminderde bereikbaarheid door uitval van openbaar vervoer.

Alles bij elkaar gaat het om verstoring van het dagelijks leven van meer dan 1 miljoen mensen (in het gebied wonen ca. 1,5mln. mensen) gedurende zeker een maand en voor een groot deel van die mensen ook langer dan een maand.

Aantasting democratische rechtstaat
Door de stroomuitval raakt het functioneren van de politieke vertegenwoordiging en het openbaar bestuur in het getroffen gebied aangetast. In het getroffen gebied is de financiele sector sterk vertegenwoordigd; ook het functioneren daarvan raakt aangetast.

De openbare orde en veiligheid raakt aangetast door de rellen en plunderingen; handhaving van openbare orde en veiligheid wordt bemoeilijkt doordat politie­-functionarissen en hulpverleners moeilijker op hun werk kunnen komen, voorrang geven aan de zorg voor hun gezin, en omdat de uitvoering van taken belemmerd wordt door de stroomuitval (communicatie, uitwisseling van gegevens).

Door de lange duur van de stroomuitval zal een aantal mensen de zorg voor de eigen gezondheid en die van het eigen gezin voorop stellen en daardoor het verschil tussen mijn en dijn uit het oog verliezen (plunderingen).

Sociaal psychologische impact
Als gevolg van de terroristische aanslag en de lange duur van de daarop volgende stroomuitval zal een groot aantal mensen uit angst voor verdere aanslagen of om in het levensonderhoud te voorzien gedrag laten zien dat valt onder de indicatoren voor publieke angst en woede: het mijden van openbare ruimten en openbaar vervoer, thuis blijven, niet meer vliegen, vluchten uit het getroffen gebied, plunderen en hamsteren, geld van de bank halen.

Daarnaast zal een groep mensen moslims stigmatiseren, omdat de aanslag door een islamitische organisatie gepleegd is. Een groep zal zich mobiliseren tegen de overheid, omdat het herstel van de elektriciteitlevering lang duurt; groepen doen mee aan rellen en mobiliseren zich tegen moslims en elektriciteitsbedrijven. De onvrede wordt via de media geuit.

Terug naar boven