Een EMP is een elektromagnetische puls. Zo'n puls bestaat uit een vaak zeer krachtige elektromagnetische straling. Op kleine schaal kan een EMP ontstaan door een ontlading van een grote condensator via een spoel. Dat kan niet veel kwaad. Anders wordt het wanneer een elektromagnetische puls ontstaat door een zonnevlam of door een nucleaire explosie hoog boven de atmosfeer.

Zonder al te technisch te worden ontstaat een elektromagnetische puls op deze manier:

Elektronen bevinden zich normaal gesproken keurig in een baan om de atoomkern. Soms worden die elektronen massaal losgerukt van het atoom waar ze toe behoren. Dat kan gebeuren door radioactieve straling (nucleaire explosie) of een golf kosmische deeltjes (zonnevlam).

De elektronen nemen de bewegingsenergie van de deeltjes over. De deeltjes bewegen massaal in dezelfde richting. Vanwege de interactie met het magnetische veld rond de aarde wekken ze een snel veranderend magnetisch veld op. Het gevolg van dit magnetische vel is een sterk elektrisch veld. Deze effecten samen heten een elektromagnetische puls.

50.000 volts per meter
De gammastraling van zo'n elektromagnetische puls bevat ontzagwekkend veel energie. Deze wordt uitgedrukt in volts per meter. Om je een idee te geven: de gammastraling die van een GSM-mast afkomt is ongeveer 3 volts per meter. Een krachtige elektromagnetische puls kan boven de 50.000 volts per meter uitkomen.

De straling van een EMP is bovendien heel erg snel. Heel veel sneller dan radiostraling en bijna duizend keer sneller dan bliksem. Vanwege die snelheid is het erg lastig om apparatuur eenvoudig te beschermen tegen een krachtige EMP.

Elektronica is kwetsbaar
Net zoals je als mens ook niets merkt van radiostraling, merk je ook niets van een elektromagnetische puls. De straling gaat in nanoseconden door je heen, en levert daardoor geen lichamelijke schade op. Maar dat geldt helaas niet voor elektronica. Vooral computers zijn vanwege de ragfijne bedrading erg kwetsbaar voor de kracht van een EMP.

Ook het elektriciteitsnet is extreem gevoelig voor de gevolgen van een elektromagnetische puls. Zoals gezegd bestaat een EMP uit een krachtige elektrische lading. Wanneer een EMP met een kracht van 50.000 volts per meter een elektriciteitscentrale, een hoogspanningsmast of een transformator tegenkomt, raakt het elektriciteitsnet in zeer korte tijd overbelast.

De ervaring leert dat die overbelasting funest is voor de elektriciteitsvoorziening. Hoogspanningsdraden kunnen knappen en transformatoren vliegen in de fik. Een krachtige EMP kan ons daarmee meer dan honderd jaar terugwerpen in de tijd.

Een groot nadeel van een krachtige EMP die vanuit de ruimte op ons afkomt is bovendien dat hij een groot deel van de aarde kan treffen. Een nucleaire EMP of een sterke zonnevlam zijn in staat om in een klap een heel continent te treffen. Met overal hetzelfde desastreuze gevolg voor elektronica en de elektriciteitsvoorziening.

Kernproeven
Dat nucleaire explosies in staat zijn een elektromagnetische puls op te wekken kwam voor het eerst aan het licht in de jaren vijftig. Een kleine bovengrondse Amerikaanse kernproef leidde er onder meer toe dat straatlantaarns op Hawaii, 800 killometer verderop, uitvielen.

Uit latere nucleaire testen van de Amerikanen en de Russen bleek dat de gevolgen van een nucleaire EMP nog heel veel ernstiger kunnen zijn dan dat. Hoe hoger je een kernraket laat ontploffen, hoe groter de schade. Bovendien heb je daar helemaal geen zware atoombom voor nodig. Een kleintje, bijvoorbeeld van de omvang die Noord-Korea in huis heeft, is voldoende om heel Europa of heel Noord-Amerika te treffen.

Op deze pagina lees je meer over nucleaire EMP.

Zonnevlammen
Een EMP hoeft echter niet eens door mensen opgewekt te worden. Regelmatig braakt de zon zogeheten zonnevlammen uit. Die zonnevlammen kunnen, wanneer ze de aarde treffen, hetzelfde effect hebben als een nucleair opgewekte EMP.

Wanneer de geomagnetische storm die het gevolg is van een zonnevlam in aanraking komt met het magnetisch veld rond de aarde, ontstaat een elektromagnetische puls. De laatste keer dat de aarde getroffen werd door een zonnevlam was in 1989. Het ging toen om een kleine zonnevlam en een beperkt gebied dat getroffen werd.

Maar zelfs die kleine vlam, van slechts enkele duizenden volts per meter, was in staat om schade aan te richten. De elektriciteitscentrale van Quebec in Canada begaf het en een groot deel van Canada zat 10 uur zonder stroom.

De zon is echter in staat tot veel krachtiger zonnevlammen met veel seriezere consequenties. Meer over zonnevlammen lees je op deze pagina.

Terug naar boven